Lennox vs. hann sjálfur

Mofi birti nýlega grein eftir stærðfræðinginn John Lennox þar sem hann svarar fullyrðingum Stephen Hawking um guðlaust upphaf alheims. Ekki veit ég hvað Hawking segir nánar um málið en það sem Lennox hefur að segja er óttalega ómerkilegt.

 En skoðum máli nánar:Lennox er stærðfræðingur, ekki eðlisfræðingur. Ummæli hans eru ekki fræðilegs eðlis heldur heimspekileg og trúarleg eins og berlega kemur fram í málflutningi hans. Fulllyrðingar sem hann kemur með um eðlisfræði eða alheimsfræði eru fullyrðingar áhugamanns, verulega mótaðar af fyrirfram gefinni trúarsannfæringu.En hversu marktækur er þá Lennox á sínu áhugasviðum?

 

Within the Christian faith, there is also the powerful evidence that God revealed himself to mankind through Jesus Christ two millennia ago. This is well-documented not just in the scriptures and other testimony but also in a wealth of archaeological findings.

 

Í lok ofangreindrar tilvitnunar fullyrðir Lennox um fornleifafræði - og missir algjörlega marks. Það er ekki ein einasta arða sem fornleifafræðin hefur fært okkur til sönnunar á tilvist Jesú, hvað þá að hann hafi verið birtingarmynd Guðs. En Lennox fullyrðir hvort tveggja. Hér hefur hann svo augljóslega rangt fyrir sér.

Lennox beitir einnig mannfræðilegum rökum í málflutningi sínum, í frásögn af Joseph Needham:

 

He wanted to find out why China, for all its early gifts of innovation, had fallen so far behind Europe in the advancement of science.

He reluctantly came to the conclusion that European science had been spurred on by the widespread belief in a rational creative force, known as God, which made all scientific laws comprehensible.

 

Þetta er furðuleg röð fullyrðinga - í fyrsta lagi var niðurstaða Needham (og vel að merkja, þetta var fyrir hálfri öld síðan) sú að það voru trúarbrögð Kínverja (Taóismi og Konfúsíanismi) sem hafi haldið aftur af þeim - ekki að kristni hafi ýtt undir í Evrópu (eins og Lennox fulllyrðir). Needham er reyndar frægur fyrir spurninguna (hvers vegna fór Evrópa fram úr Kína) en niðurstöður hans hafa ekki enst vel.

Jared Diamond hefur að mínu viti svarað "Needham spurningunni" manna best, og ekki bara fyrir Kína heldur mannkyn allt. Svarið hefur ekkert með kristni að gera - en bók hans er gríðarlega áhugaverð og ég hvet alla að kynna sér hana ("Guns, Germs and Steel", NY 1997).En Lennox fullyrðir einnig að Needham hafi komið fram með kenningu um að vísindaþróun í Evrópu sé afleiðing af trúnni á einn, skiljanlegan Guð (orðið "rational" merkir hér skiljanlegur eða skilgreinanlegur). Nú má vera að Needham hafi einhvern tímann sagt eitthvað á þessa leið en fullyrðinguna er auðvelt að hrekja með vísun til sögunnar: Annars vegar stöðnunar vísindaframþróunar í 1000 ár (400 - 1400), á meðan Kristnin réð ríkjum í Evrópu, og hins vegar stöðnun vísindaframþróunar í 1000 ár (1000 - 2000) í Íslam þar sem trú á skiljanlegan Guð er ekki minni en í Kristni.

Kína hefur á móti ekki lifað 1000 ára stöðnun í vísindaframþróun - fyrir 700 árum var Kína þróaðasta land í heimi og framfarir voru mjög hraðar. Innrás Mongóla stöðvaði þessa þróun, borgarmenning leið verulegan hnekki og efnahagur hrundi og Kína var í raun verulega skert efnahagslega næstu 500 árin. Vísindaþróun er ekki hröð við slíkar kringumstæður (Evrópa hefur svipaða afsökun fyrir sitt fyrri helming síns stöðnunarskeiðs, Íslam ekki).

Needham skrifaði fyrir hálfri öld eða meira, í dag eru Kínverjar augljóslega að geysa fram á gríðarlegum hraða, bæði efnahagslega og vísindalega. Með núverandi vexti fara Kínverjar fram úr hinum "Kristna" heimi áður en okkar ævi er öll og hafa þar með afsannað eina ferðina enn að trúarbrögð hafa ekker með málið að gera.

Fullyrðingar Lennox eru því nánast tóm tjara - og ekki verður séð að han hafi mikinn skilning á því sem hann tjáir sig um á sviði fornleifafræði, sagnfræði eða mannfræði. Skyldi hann vita meira í eðlisfræði eða alheimsfræðum?

 

Merkingarfræðileg markleysa

 

But contrary to what Hawking claims, physical laws can never provide a complete explanation of the universe. Laws themselves do not create anything, they are merely a description of what happens under certain conditions.

 

Nú veit ég ekki hvort Hawking hafi sagt að eðlisfræðilögmál skýri alheminn til fullnustu. Mér þykir ólíklegt að hann hafi tekið svo stórt upp í sig. En það er ekki heldur rétt hjá Lennox að eðlisfræðlilögmál séu bara lýsing á atburðarás. Kenningar Einsteins og lögmál leidd út frá þeim eru t.d. mjög ákveðnar lýsingar á eðli heimsins - og út frá þeim má bæði skýra og spá fyrir um atburðarás. Slíka lýsingu á eðli heimsins er ekki að finna í trúarbrögðum eða "frumstæðari" vísindakenningum.

 

Þekkingarfræðileg hringavitleysa

Lennox kemur með athyglisverða skilgreiningu á sannleikanum, skoðum það nánar:

 

Despite this, Hawking, like so many other critics of religion, wants us to believe we are nothing but a random collection of molecules, the end product of a mindless process.

This, if true, would undermine the very rationality we need to study science. If the brain were really the result of an unguided process, then there is no reason to believe in its capacity to tell us the truth.

 

Það virðist sem Lennox sé að vísa til þróunarkenningarinnar þegar hann talar um tilviljanakennda samröðun sameinda, afleiðing blindrar atburðarrásar. Það er algengur misskilningur að niðurstöður þróunar séu tilviljanakenndar þótt þróun vissulega byggi á tilviljanakenndum atburðum.

En Lennox virðist meina að þróaður heili (öfugt við skapaðan) hafi ekki getu til að þekkja sannleikann. Hér gæti hann verið að meina tvennt: rökfræðilegan sannleika eða "rétta" þekkingu, þ.e. þekkingu sem samsvaraði raunveruleikanum.

En rökfræði er mekanísk eins og Alan Turing sannaði fyrir 90 árum - sannleiksgildi röksetninga hefur ekkert með hugsun að gera, tölvur fara létt með að finna sannleikann eftir hreinum mekanískum leiðum.

Um sannleiksgildi fullyrðinga um raunheiminn er það að segja að sannleiksgildið ræðst auðvitað af því hversu "rétt" fullyrðingin er. Þar sem raunheimar, t.d. eðlisfræði, er afleiðing sömu ferla og hafa þróað heilann þá er einmitt mjög rökrétt að ætla að þróaður heili geti þekkt sannleikann um raunheima. Við ættum einmitt að óttast hæfileika hins skapaða heila til að þekkja mun á eigin innri starfsemi og hinum ytri raunveruleika, enda væru þessir tveir þættir afleiðingar gjörólíkra ferla.

Nema auðvitað að maður gefi sér að alheimurinn sé einnig skapaður. Þá stenst auðvitað fullyrðing Lennox: Ef alheimurinn og allt í honum er skapað, NEMA mannsheilinn, þá gætum við ekki treyst mannsheilanum. En svona röksemdafærsla er kallað að fara í hringi.

 

Skýringarfræðilegur misskilningur

Lennox, eins og svo margir aðrir trúmenn, virðast halda að Guð sé skýring á tilurð heimsins. Lennox segir þetta beinum orðum í tilvitnun hér að ofan, um útskýringar: Eðlisfræðin getur aðeins skýrt svo og svo mikið en ef við viljum skýra allan heiminn þá verðum við að hafa Guð sem skapara.

Misskilningurinn felst auðvitað í því að hér sé komin skýring. Alheimsfræðin, samspil eðlisfræði, stjarnfræði og annarra vísinda, leitast við að skýra heiminn eins og við sjáum hann. Heimurinn er flókinn en við skiljum hann betur og betur og komumst sífellt nær því takmarki að skilja hann til fullnustu.

Sumt munum við kannski aldrei skilja, m.a. hvað hugsanlega gerðist við upphaf alheimsins (þótt við höfum þokkalega góða mynd af atburðarrásinni stuttu eftir upphafið). Skilningi okkar er ábótavant og það má vel vera að við höfum ekki hæfileikann til að skilja upphafið, vegna takmarkana í heila okkar.

En guðstrúarmenn setja fram skýringu á því sem við skiljum ekki og segja: Sko, þetta er einfalt, það var bara Guð sem sá um þetta! En þessi Guðs-skýring er miklu flóknari en vandamálið! Ef Guð hefur skapað alheiminn þá er Guð miklu flóknari en alheimurinn. Ef Guð er skiljanlegur (eins og Lennox fullyrðir, hann segir beinlínis að það sé forsenda Kristni að við skiljum Guð og hönnum hans) þá hlýtur Guð að fylgja einhverjum þeim reglum sem við sjáum gilda um allan alheim - t.d. að atburðir þurfa allt í senn, tíma, rúm og orku. Guð getur ekki byrjað sköpunarverkið án þess að vera sjálfur til staðar í einhvers konar tilvist sem er miklu flóknari en það sem hann ætlar að skapa.

 

Ófyrirséð frelsissvipting

Lennox, eins og svo margir skoðanabræðra hans, halda því gjarnan fram að ekkert geti gerst án orsaka. Mofi endurtekur þetta reglulega. "Some agency must have been involved." fullyrðir Lennox og notar billjarðkúlur sem dæmi: Hvernig kúlan hreyfir sig skýrist af lögmálum Newtons en af hverju hún lagði af stað skýrist aðeins af einhverri ytri orsök.

En ófyrirséð hjá Lennox (og Mofa) eru þeir þar með búnir að kaupa newtonska nauðhyggju - allt á sér orsök, ekkert gerist án orsaka. En í nauðhyggnum heimi er frjáls vilji ekki möguleiki! Mofi hefur nýlega gert mikið úr tilvist frjáls vilja, hann skýrir tilvist hins vonda, illskunnar, í heiminum með einhvers konar kaupsamningi Guðs og manna um illsku fyrir frelsi.

Það er ekki hægt að kalla til einhvers konar guðlegan frelsis-hæfileika sem lausn. Frjáls vilji er orsakalaus atburður - annars er niðurstaðan ekki frjáls, hún er nauðhyggin, hún er bundin atburðarrás orsaka og afleiðinga. Krafan um frjálsan vilja knýr á um orsakalausa atburði. Eitt getur ekki verið til án hins.Þeir Lennox og Mofi geta ekki bæði átt kökuna og étið hana!

 

Rökfræðilegur ruglingur

Lennox, og Mofi, skoða heiminn í kringum sig og komast að þeirri niðurstöðu að mannleg sköpun og uppruni líffræðilegra kerfa hljóti að vera af sama meiði. Þetta er fullkomlega eðlileg ályktun og að mínu viti einnig fullkomlega rétt ályktun.

En þeir telja báðir að mannleg sköpun sé á einhvern hátt guðleg " - but the task of development and creation needed the genius of Whittle as its agent." segir Lennox og hvort sem hann notar orðið "genius" í upphaflegri merkingu eða ekki þá gerir hann augljóslega ráð fyrir sköpunarhæfileika sem liggur utan þess sviðs sem eðlisfræði eða önnur vísindi ná til - einhvers konar yfirskilvitlegs, guðlegs, sköpunarkrafts.

En jarðbundnari einstaklingur gæti snúið dæminu við og sagt sem svo: Náttúran hefur skapað sinn margbreytileika með náttúrulegum, vísindalega skýranlegum hætti. Skyldi mannleg sköpunargáfa ekki vera skýranleg með sama hætti? Og jú, auðvitað er hún það. Kenningin um þróun tegunda felur í sér einfaldan mekanísma sköpunar sem getur allt eins starfað í mannsheilanum eins og annars staðar í lífheimum.

Þessi mekanismi er vel skýrður og margprófaður og reynist vera mun öflugri en menn áttu von á. Vísindamenn hafa gaman að tilraunum og þróunarfræðilegar tilraunir eru í gangi um allan heim og skila stanslaust nýjum niðurstöðum sem allar benda í sömu átt: Bæði lífkerfi og "hugkerfi" láta smíða sig með þessum sama mekanísma.

Þeir Lennox og Mofi virðast reyndar einnig gera ráð fyrir því að það þurfi meðvitund til að skapa. Á yfirborðinu virkar þetta rökrétt, en í rauninni er þessu ekki þannig farið eins og allir sjá ef þeir hugsa sig um. Meðvitundin þvingar aldrei fram lausnir, meðvitundin skapar ekki neitt. Hún kallar á undirliggjandi kerfi, hún bíður eftir hugmyndum - og stundum bíður meðvitundin án árangurs. En lausnir geta sprottið upp hvenær sem er og hinn mesti sköpunarkraftur leysist einmitt úr læðingin á meðan meðvitundin er hvað mest fjarverandi: Í draumum.

Athugasemdir

[Odie, 9.9.2010 kl. 15:47]

Þakka þér fyrir áhugaverðan lestur.

[Arnar Pálsson, 9.9.2010 kl. 17:23]

Takk Brynjólfur fyrir skemmtilegan pistil.

Þekkingarfræðilega hringavitleysan er uppáhaldið mitt:

If the brain were really the result of an unguided process, then there is no reason to believe in its capacity to tell us the truth.

[Hjalti Rúnar Ómarsson, 10.9.2010 kl. 16:17]

Já, góður lestur. Ég hika helst við umræðuna um náttúrulögmálin. Ég held að Lennox sé með góða byrjun, þeas að náttúrulögmálin eru ekki einhver kraftur þarna úti sem hlutirnir hlýða, heldur eru þetta lýsingar á reglulegri hegðun hlutanna. En tal hans, og líkingar, um að það sé bara hægt að útskýra hluti með vísun til persónu er bull. Í staðinn fyrir biljarðkúlurnar (sem hann segir að verði að útskýra með vísun til persónunnar) ætti hans kannski að ímynda sér pláneturnar.

[Helgi Briem (IP-tala skráð) 13.9.2010 kl. 11:05]

Þú ert frábær penni Binni.  Ég skil vel að þú skulir hafa lagt fyrir þig kennslu gegnum árin.  Takk fyrir þetta.